ساعت در ایران؛ از آفتاب تا عقربه! - واندر هنگر

حلاجیان| فکر کردن به زمان و ساعت از ابتدا با بشر همراه بوده است. دقیقا نمی توان گفت نخستین باری که انسان ها در فکر نگهداری از زمان بوده اند، متعلق به چه دورانی است، اما شواهد زیادی مبنی بر استفاده انسان های دوره پارینه سنگی از ابزار هایی برای نگهداری زمان وجود دارد.

مصریان باستان با استفاده از عقربه ها یا همان شاخص ها، روز را به 12 ساعت و شب را با توجه به طلوع 12 ستاره، به همین عدد تقسیم بندی کردند؛ در واقع می توان گفت تقسیم بندی 24 ساعته شبانه روز، میراث مصریان باستان است.

اولین وسیله اندازه گیری زمان، ساعت های آفتابی بودند که با استفاده از شاخص مخصوص، ساعت را به طور تقریبی و البته در طول روز، نشان می داد؛ ساعت های دیگری نظیر ساعت های آبی و شنی و... تلاش های دیگر انسان را برای دقت در نگهداری زمان نشان می داد.

در ایران، ساعت های آفتابی بود که به زندگی مردم نظم می بخشید. با این حال، معین وقت برای عموم مردم، راه های دیگری هم داشت؛ مثلا در مشهد، نقاره نواختن در حرم رضوی، مبنایی برای تشخیص وقت محسوب می شد؛ نقاره خانه حرم امام رضا (ع)، در طول روز دومرتبه اقدام به نواختن می کند؛ یکی حدود 15 دقیقه مانده به طلوع آفتاب تا هنگام طلوع و مرتبه دوم، حدود 15 دقیقه قبل از غروب خورشید تا هنگام غروب و این صدا، مبنایی برای معین وقت در مشهد بود.

استفاده از ساعت های آفتابی در ایران، تا دوران صفویه به شکل جدی ادامه داشت تا این که در این زمان، فرستاده ها و سفرای دولت های اروپایی، اولین ساعت های عقربه ای و مکانیکی را به ایران آوردند.

این ساعت ها از نوع ساعت های رومیزی و در اندازه بزرگ بود. ساعت های مکانیکی در دوره زندیه هرچه بیشتر وارد ایران شد، اگرچه باید گفت رواج ساعت بین مردم، در دوران قاجاریه شکل جدی به خود گرفت؛ به طوری که ساعت سازی برای دولت قاجار، از اهمیت ویژه ای برخوردار شد؛ این را می شود از اعزام جوانانی به اروپا از طریق عباس میرزا، برای یادگیری مهارت ساعت سازی دریافت. در هر حال، در دوران قاجاریه، ساعت جای خود را در بین ایرانیان باز کرد.

متداول ترین شکل ساعت ها در این دوران ساعت های جیبی بود که نوعی زیور هم محسوب می شد. یکی دیگر از نکات جالب توجه در این زمینه، شکل مردانه ساعت ها بود؛ به طوری که ساعت برای خانم ها، اصلا امری عرفی محسوب نمی شد.

منبع:روزنامه خراسان