خوشحالم کارم بخشی از فرهنگ و هنر ایران است، توجه جهان به نستعلیق - واندر هنگر

کابلی ایران را مظهر خوشنویسی دنیا می داند و از این بابت به خود می بالد که سهمی در گذاردن سنگ بنای آموزش این خط در دوران معاصر داشته است.

شامگاه دوشنبه 20 مهرماه همزمان با روز دنیای حافظ شیرازی آخرین کتاب این هنرمند با عنوان سماع در سماع با حضور معاون امور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و جمعی از استادان هنر خوشنویسی در فرهنگسرای نیاوران رونمایی شد.

گفتگوی کوتاهی را به همین مناسبت با وی انجام داده ایم که در ذیل آمده است:

*شما حدود نیم قرن از زندگی خود را صرف یادگیری و آموزش خط شکسته نستعلیق کرده اید، به نظر شما آیا خط شکسته نستعلیق امروز در جایگاهی که شایسته و بایسته آن است، قرار گرفته است؟

- بعد از سید گلستانه در سال 1318 حدود یک قرن خط شکسته از عرصه ارتباطات فرهنگی، اجتماعی و هنری ایران رخت بربست، با این وجود خط شکسته نستعلیق در تاریخ خوشنویسی ما زیباترین و آخرین پدیده ذوق و خلاقیت هنرمندان ایرانی بوده و تا امروز هم محبوبیت و ذوق و علاقه مردم ایران نسبت به این خط زیبای ایرانی استمرار داشته است. بر همین اساس، شاهرخ ضیغمی احیای این خط زیبا را پیشنهاد داد. من آن زمان هنرجوی فارغ التحصیل و علاقه مند به خط شکسته بودم و بسیار از این پیشنهاد شاد شدم که نقطه آغازین سنگ بنای این خط را در دوره معاصر گذاشتیم. این خط در عمر کوتاهش نسبت به سایر خطوط ایرانی توانست به موفقیت های بسیار زیادی در داخل و خارج از کشور دست پیدا کند.

*این موفقیت ها چگونه به دست آمد؟

- در طول چهار دهه گذشته، با جزوه های آموزشی، تربیت استعدادهای جوان، دایر کردن شعبه های متعدد انجمن خوشنویسان ایران در شهرهای مختلف، دسترسی همه علاقه مندان را به آموزش خط شکسته نستعلیق فراهم کردیم و امروز شادیم که این خط ایرانی نه تنها در داخل کشور بلکه در کشورهای خارجی اعم از اروپا، آمریکا و آسیا نیز شناخته شده است و ما در گسترش این خط انتزاعی و سرشار از گردش ها و چرخش های دلفریب در ابعاد هنری توفیق داشته ایم.

این خط اگر چه در روزگار قدیم به بهانه سرعت در نوشتن ابداع شد اما در روزگار ما که شیوه های دیگری برای این منظور در دنیای متمدن و پیشرفته امروز ظهور یافته است، تنها ابعاد زیبایی شناسانه آن که حاصل دست جوانان پرشور است، زینت بخش خانه ها و موزه هاست که از این بابت بسیار خرسندیم.

*شما که نمایشگاه های بسیاری در داخل و خارج از ایران داشته اید، اقبال دنیای را نسبت به خط شکسته نستعلیق چگونه دیدید؟

- من 30 نمایشگاه در کشورهای اروپایی، آمریکایی و آسیایی برگزار کرده ام که بیشتر آن ها نمایشگاه های دانشگاهی بوده اند مثل نمایشگاهی که در دانشگاه هاروارد، برکلی، جرج واشنگتن، تورنتو و آکسفورد برگزار کرده ام و در همه این نمایشگاه ها ارتباط تنگاتنگی با مخاطبان خارج از ایران داشته ام.

خط ایرانی در گذشته تاریخ ایران همیشه به عنوان هویت و ریشه های تمدن ایرانی ما مطرح بوده است و کسانی که نگاهی به تاریخ فرهنگ و هنر ما داشته اند، از این بابت صاحب رساله و تحقیقات شدند و به این ترتیب خط ایرانی در تمام دنیا شناخته شده است، زمانی که من به عنوان یک هنرمند در نمایشگاهی شرکت می کنم و رخ به رخ با علاقه مندان هنر ایران در خارج از ایران روبرو می شوم و گفتگو می کنم، این هنر را به عنوان کالیگرافی می شناسند. ما به خود می بالیم که مظهر خوشنویسی دنیا هستیم.

در جشنواره دنیای مسکو و در همایش دنیای هنر خوشنویسی به همراه 50 هنرمند خوشنویس از کشورهای مختلف حضور داشتم و خط ایرانی و جایگاه شایسته آن در میان خوشنویسی های سایر کشورها به وضوح در این جشنواره قابل مشاهده بود و به همین دلیل هم هنرمندان کالیگرافی دنیا به خوشنویسی ایرانی حرمت می گذارند.

*چه تفاوتی میان کالیگرافی و خوشنویسی ایرانی وجود دارد و در رقابت با خوشنویسان دنیا فروش آثار خوشنویسی ایرانی چگونه است؟

- کالیگرافی در ابعاد نوشتاری مورد توجه قرار می گیرد اما خط ایرانی در بیشتر موزه های دنیا به نمایش گذاشته می شود و از این بابت مقبولیت خاصی را برای خارجی ها داشته و دارد، به اندازه ای که اقدام به خرید این آثار خوشنویسی ایرانی می کنند بی آن که از آن سردربیاورند و بدانند سر و ته این خط ایرانی کجاست، برایشان این مهم است که شعری از حافظ، سعدی، مولانا و دیگر شعرای بزرگ ایرانی را با خط زیبا و مسحورکننده ایرانی به یادگار دارند.

برای متولیان هنر کشور ما باید این موضوع بسیار قابل توجه باشد همان طور که آقای مرادخانی معاون امور هنری وزیر ارشاد در مراسم رونمایی کتاب من به این موضوع اشاره و اعلام کرد که هنر خوشنویسی ما از غنی ترین دستاوردهای هنری سرزمین ماست که در 300 شهر ایران آموزش داده می شود و بیش از 40 هزار هنرجو دارد. بنابراین ما وظیفه داریم که برابر با سایر هنرهای تجسمی به آن توجه ویژه داشته باشیم.

*آیا به نوآوری در هنر خوشنویسی باور دارید یا این که معتقدید خوشنویسی باید پایبند اصول خاص آن به شیوه قدما ادامه پیدا کند؟

- وقتی جوان بودم امکانات ارتباطی برای یادگیری شیوه قدما وجود نداشت و آثار قدما در موزه ها حبس شده بود. در سال 1350 هیچ امکانی برای آموزش این خط نداشتم، بنابراین به ناچار از روی فتوکپی های رنگ و رو رفته، ماه ها و سال ها نوشتم و زمانی که در این سال تدریس این خط برای اولین بار در ایران آغاز شد، با اقبال عمومی روبرو شد.

من مدافع شیوه استادان و اسطوره های خط شکسته نظیر عبدالمجید درویش طالقانی، میرزا کوچک اصفهانی و میرزا حسن اصفهانی بودم. طالقانی برای من آینه دار خط شکسته بود. در اوایل قرن 14 نیز سید گلستانه به عنوان پل ارتباطی نسل قدیم و جدید نیز آینه نگاه من در آموزش این خط بود. امروز در دنیای هنرهای تجسمی، خط شکسته نستعلیق معاصر با ترکیب بندی امروزی ارائه می شود که با شیوه های قدیم به لحاظ باطنی و اصالت، یگانگی دارد و ریشه در هویت خط قدما دارد اما از نظر ترکیب بندی محصول ذهن و خلاقیت خوشنویس امروز است و جایگاه خاصی برای این خط بوجود آمده است.

امروز به لطف خدا جوانان بسیاری هستند که شیوه قدما را به خوبی می نویسند اما باید هر کدام از ما جهتی را که در نهایت به عزت و آبروی خط شکسته نستعلیق ایرانی می انجامد، حفظ کنیم و از سوی دیگر جوانان ما باید در انتخاب هنرشان آزاد باشند که طبق خواسته خود به شیوه قدما بنویسند و یا آن که جلوه های تازه ای از خط خوشنویسی را دنبال کنند.

از نظر من هر دو امر مهم است. من نیز ریشه و ساختار خط شکسته نستعلیق را از سید گلستانه و درویش طالقانی برداشت کرده ام.

*برای گسترش جلوه های تازه خط شکسته نستعلیق چه کارهایی انجام می شود؟

- قرار است در مهرماه سال 95 فراخوانی سراسری با عنوان هنر معاصر شکسته نویسی برای همه هنرمندان خوشنویس داشته باشیم که در این فراخوان به شیوه انتزاعی و امروزی خط نستعلیق پرداخته می شود تا نقش گسترده تری را در توسعه این خط دنبال کنیم. به هر حال هنر همیشه در حال نو شدن است و امیدوارم هر زمان که نو می شود جلوه های تازه ای از هنر معاصر خوشنویسی را هم ببینیم.

*خلاقیت و نوآوری در میان استادان خوشنویسی چه اندازه حائز اهمیت است؟

- تمام بزرگان خوشنویسی ایران در سال های پایانی فعالیت خود قائل به خلاقیتی فردی و هنری بودند یعنی با آن که از استادان درگذشته و قبلی خود تبعیت می کردند و در سایه سار عشق به آن ها و آثارشان کنکاش می کردند اما به خلاقیت فردی نیز ارج و اهمیت قائل بودند چرا که فردیت هنری نشانه خاص هنری آن هاست و سعی می کردند نقشی از موجودیت خود را ارائه کنند.

درب دنیای هنر هیچ گاه بسته نیست و می توان سال ها و دهه های آینده باز هم شاهد جلوه های تازه ای از تجلیات این هنر باشیم.

*بعد از نیم قرن فعالیت آموزشی و هنری از ثمره زندگی تان راضی هستید؟

- دست مایه من برای آموزش و توسعه خط شکسته نستعلیق انتشار 14 جلد کتاب آموزشی و هنری بوده که سماع در سماع آخرین آن است و شامل 450 صفحه با 500 قطعه هنری است. این کتاب گلچینی از فعالیت ها و آثار 30 سال گذشته من است که به زیباترین شکل از سوی خانه فرهنگ و هنر گویا اخیراً منتشر شده است. در آخرین کتاب آموزش خوشنویسی من با عنوان شکسته پیوسته که فصل الخطاب همه کتاب های آموزشی من است، اشاره کرده ام که هر چه از دستم برآمده در آموزش و ارائه این خط مهیا کرده ام.

من استادانی هم در این جهت داشته ام که محمد حیدری، علی اکبر رضوانی، اسرافیل شیرچی، اسماعیل مود، علیرضا کدخدایی، رفیعی فراهانی، روح الله دلخانی و مهدی حسینی از آن جمله اند و از همه آن ها ممنونم.

اگر که خوب نگاه کنیم خوشبختی در این است که هر روز صبح وقتی از خواب بیدار می شوید، دنبال کاری هستید که بخشی از پیکره فرهنگ و هنر کشورتان است، بنابراین باید احساس خوشبختی کرد به خصوص که خوشنویسی نقش معین کننده ای در ترویج شعر، اخلاق، کلام و فضیلت بزرگان داشته است. اولین مخاطب یک خوشنویس هم خود اوست و من شادم که از صبح تا شام یا با شعر و کلام و ادب ایران زمین روبرو هستم یا با هنرجویانی مشتاق و خوش ذوق و یا استادانی که سقف زندگی من هستند. خانواده من هم همیشه در این همیاری ها در کنارم بوده اند و همه این ها برای من خوشبختی است.

شاید راز مانایی در زندگی آدمی همین تأثیرگذاری هاست و بی آن زندگی معنایی نخواهد داشت