درباره اعراب ایران، چیزهایی که نمی دانید - واندر هنگر

به نوشته مورخان سابقه سکونت اعراب در ایران به دوره تمدن عیلامی ها می رسد. برخی نیز آن را هم زمان با مهاجرت آریایی ها به ایران می دانند. همچنین شواهد تاریخی از حضور اعراب در ایران در دوره حکومت اشکانیان در سده های اولیه میلادی در دست است.

بخش عمده ای از عرب های ایران در جنوب غربی ایران زندگی می نمایند. این منطقه که از شوشتر و دزفول در شمال تا دهانه فاو و اروندکنار در جنوب، از هویزه و شوش در غرب تا هندیجان و رامهرمز در شرق را در برمی گیرد تا سال 1304 عربستان نامیده می شد و پس از آن در دوره پهلوی اول نامش در تقسیمات رسمی کشوری به خوزستان تغییر داده شد.

بعد از زبان عربی به عنوان مهم ترین ویژگی که اعراب ایران را به هم پیوند می دهد، مذهب و اشتراکات فرهنگی که در پی آن می آید، عامل مهم دیگری برای پیوستگی در بین عرب های ایران است.

عرب های این منطقه اغلب مسلمان شیعه هستند. عرب های اهواز از نظر روابط اجتماعی، ساختار عشیره ای را که متأثر از آداب و سنن مذهبی است تا حد زیادی حفظ نموده اند.

عرب های ایران موسیقی، آواز، افسانه ها، سنت ها، خوراک خاص خودشان را دارند. بیشتر از موسیقی پاپ و سنتی فارسی، به موسیقی عربی گوش می نمایند و سبک علوانیه را دارند. برای بچه هایشان افسانه ها و داستان های قدیمی عربی تعریف می نمایند. در برخی مناطق هنوز به سبک معماری مضیف با نی ساختمان می سازند، که این سبک بیش از پنج هزار سال عمر دارد و در هویزه و سوسنگرد رایج است.

غذاهای عربی خیلی کم در رستوران ها عرضه و بیشتر در خانه ها طبخ می گردد. ولی حالا کنار رودخانه کارون آلونک هایی درست نموده اند، میز و جایگاه گذاشته اند و غذاهای سنتی را در سینی عظیم می آورند. مثلاً نصف سینی یک غذایی به نام امفطح است: گوشت بره آب پز شده با تزئینات، آن طرفش هم پلوباقلا و زرشک پلو می گذارند. این غذا را در سینی های عظیم می آورند. هر سینی برای چهار نفر است. کنار رودخانه کارون منقل هم گذاشته اند در قهوه جوش های مسی به نام دله، قهوه درست می نمایند، یا دکه های فروش فلافل و سمبوسه و کباب کوبیده در لشکرآباد وجود دارد و خیلی ها از این طریق امرار معاش می نمایند.

علاوه بر این ها، عرب ها مراسم عروسی و عزاداری را هم بر اساس مناسک مخصوص خودشان برگزار می نمایند. یکی از شاخص ترین این مناسک یزله است، نوعی پایکوبی همراه با شعر و موسیقی که هنگام عروسی و عزا اجرا می نمایند. محتوای شعرها و نوع موسیقی بنا به مناسبت یزله، غمگین یا شاد می گردد و گاه همراه با یزله، تیرهوایی هم شلیک می گردد. یزله همچنین از جمله مناسکی است که بین عرب های اهواز و عرب های بندری مشترک است.

عرب های بندری، عرب های ساکن در شهرهای ساحلی و بنادر و جزایر خلیج فارس در بوشهر و هرمزگان هستند. عرب های این منطقه ویژگی های فرهنگی شان و لهجه شان به کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس نزدیک تر است. عرب های ساحلی بیشتر یا در کار تجارت اند و با دوبی و کشورهای حاشیه خلیج فارس در داد و ستد هستند یا مشغول صیادی روی آب و دریا. برخی از آنها هم به کویت و امارات و کشورهای عرب همسایه رفته اند و در میان آنها بازیگر، خواننده و آهنگساز های معروفی هم به چشم می خورند. از لحاظ مالی هم شرایط خوبی دارند.

عرب های موسوم به عربخانه در خراسان و عرب های خمسه در استان فارس بخش دیگری از جامعه اعراب ساکن ایران هستند. عرب های خمسه ارتباطاتی با عرب های اهوازی دارند اما بیشتر به ایلات قشقایی و بختیاری نزدیک شده اند و ساختار عشیرهای خودشان را دارند و عرب های خراسان زبانشان بیشتر با زبان فارسی مختلط شده و از لحاظ فرهنگی نیز از روابط قبیله ای و عشیره ای فاصله گرفته اند.

تجربه ای متفاوت

آمنه که 48 سال دارد و اهل خوزستان است در باره زندگی اش اینگونه شرح می دهد: لباس عربی محلی ما عبا است و روی آن هم شال یا روسری می پوشیم. فارسی حرف زدن، و به ویژه فارسی را روان و بدون لهجه حرف زدن، هم دردسر دارد! برای کسانی که فارسی را خوب صحبت می نمایند، بسیار پیش آمده که در همان اهواز و آبادان به آنها گفته اند که چقدر خوب حرف می زنی!

آمنه که در کودکی در محله ای از اهواز با همسایگان غیر عرب زندگی نموده است، تجربه ای متفاوت دارد و می گوید با اینکه موقع صحبت به فارسی همچنان لهجه عربی دارد اما با این حال فارسی حرف زدن برایش راحت تر از عربی است! از پنج شش سالگی که برای بازی به کوچه می رفتیم، همبازی هایمان بیشتر فارس زبان بودند و بعد هم رفتیم مدرسه و آنجا هم باید فارسی صحبت می کردیم. در خانه عربی صحبت می کردیم ولی خانواده پرجمعیتی بودیم و همه مان مدرسه می رفتیم و کم کم عادت نموده بودیم که خواهر برادرهای هم سن و سال با هم فارسی صحبت کنیم. چون نمی شد در بیرون، دوستانمان همه فارسی صحبت نمایند و فقط ما عربی صحبت کنیم.

بعد هم که در دانشگاه و محل کار، به زبان فارسی صحبت می کنیم و هرچه از محیط خانواده دورتر می شدیم، عربی مان ضعیف تر می شد. برای همین الان هم حروف عربی را به درستی و آن طور که باید، نمی توانم تلفظ کنم، یا برخی کلمه های عربی را چون نمی توانستم در زندگی روزمره ام در بیرون خانه استفاده کنم، در ذهنم نمی ماند. در این میان خانواده های عربی هم هستند که حتی در خانه با فرزندانشان فارسی حرف می زنند چون می خواهند وقتی بچه وارد جامعه می گردد و به مدرسه می رود، فارسی بلد باشد.

لباس سنتی

لباس زنان

عبایه یا عبا (چادر مشکی عربی)

چادری سیاه رنگ است که در قسمت میانی طرفین بُرش دارد و دست ها تا مچ از آن قسمت بیرون می آید، پارچه عبا از جنس ابریشم است و تمام مراحل برش و دوخت آن با دستان پر برکت زنان عرب انجام میگردد. شیله به شال روسری بلندی که به رنگ سیاه است می گویند. این روسری جنس های مختلفی از جمله کتان، نخ، ابریشم و … دارد. مرغوب ترین نوع شیله فوطه و جز نام دارد، به جنس کتان آن نیز بلبول می گویند.

لباس مردان

مردان دشداشه می پوشند که لباسی یکسره و بلند تا مچ پا و معمولاً سفید رنگ و در تابستان نیز خنک است. عرب های خوزستان در مراسم رسمی با اهدای لباس و اشیاء فرهنگی عربی از مقامات دولت استقبال می نمایند. بشت یا خاچیه، پوششی بلند که روی دشداشه می پوشند و جنس آن از نخ پشمی نازک است.

گرگیعان

گرگیعان از آداب بسیار کهن است که هر ساله در 15 رمضان در اهواز اجرا می گردد. در این شب بچه ها عرب با پوشیدن لباس های عربی به خیابان ها آمده و کیسه های کوچکی را که از قبل تهیه نموده اند به گردن می آویزند و با خواندن سرودهای مردمی این شب، به درب منازل همسایگان رفته و از آنان عیدی و شیرینی می گیرند.

قهوه خوری و دلّه قهوه

مردم عرب اهواز همچون دیگر مردم کشور فرهنگ خاص خود را دارند. مراسم قهوه خوری جزو آثار ثبت ملی در ایران است. دلّه قهوه یکی از اشیاء و ابزار فرهنگی مردم عرب است که در مراسم رسمی چه مراسم بین المللی و بازدیدشان، همیشه از این وسیله در پذیرایی ها به عنوان نماد فرهنگی استفاده شده است.

زبان

گویش عربی خوزستان جزو گویش های عراقی-خلیجی محسوب می گردد. اگر چه بسته به مناطق مختلف استان، تفاوت هایی با یکدیگر دارد و لهجه عربی خرمشهر را فصیح ترین و اصلی ترین لهجه این گویش می دانند. درواقع، عرب های خوزستان ساکنان بومی آن منطقه می باشند که به زبان عربی تکلم می نمایند.

موسیقی

موسیقی علوانیه نام یکی از سبک ها یا الحان موسیقی عربی خوزستان است. نام این سبک برگرفته از نام سراینده آن علوان الشویع که در نوازندگی این سبک تخصص داشت گرفته شده است. همچنین علوانیه یکی از میراث های معنوی عرب های ایران به شمار می آید. موسیقی عربی در استان خوزستان به دو دسته کلاسیک یا مقامی و موسیقی ریفی یا محلی (روستایی) تقسیم می گردد.حسن معشوری، سامر زرگانی، علی ادریس، علی رشداوی شیخ کریم باوی حسان اگزار چنانی زاده از خوانندگان معروف عرب زبان هستند.

پایکوبی

یکی از عادات خاص مردم عرب پایکوبی محلی چوبیه است، پایکوبی محلی یا پایکوبی مردمی قدیمی ترین شکل پایکوبی است که نشان گر حالات، عادات و فرهنگ یک قوم و یا ساکنان یک منطقه جغرافیائی خاص بوده و در قالب مجموعه ای از حرکات موزون اجرا می گردد. باستان شناسان و مورخین می گویند: پایکوبی بخش مهمی از فرهنگ انسانهای اولیه بود به طوری که آنان به وسیله پایکوبی و با استفاده از حرکات موزون احساسات خود را به دیگران بیان می نمودند، پایکوبی چوبیه یکی از همین پایکوبی های مردمی عرب هاست که به نظر می رسد از قدمت زیادی برخوردار است.

منبع: وب سایت آسو - ویکی پدیا